تحفه تلخِ نیشکر

خوزستان را اگر روی نقشه دنبال کنی، فقط یک استان نمی‌بینی! ثروت وافر و سرمایه فاخر است که روی زمین پهن شده اما گنج و رنج در این خطه باهم پیوند دیرینه ای دارند.
نعمت ها جای خود را به نقمت ها داده اند و سهم خوزستانی‌ها از صنایعی چون توسعه نیشکر که می توانست بارقه ای از امید به آینده را در دل مردم روشن کند اینک تنها دود، خاکستر، تنگی نفس، تعطیلی مدارس، شوری آب و بوی تعفن پساب کارخانه‌های نیشکر است.
شرکت توسعه نیشکر، از ابتدای فعالیتش تا امروز، یکی از اصلی‌ترین متهمان آلودگی هوا، آب و خاک این دیار بوده است.
این شرکت، همچنان در فهرست صنایعی قرار دارد که آلایندگی آنها بر سر مردم سایه افکنده و هر روز یادآور آن است که ثروت و توسعه، گاه با بهای سنگین نابودی محیط زیست و سلامتی مردم همراه است.
سال‌هاست که مردم خوزستان قربانی آلودگی دود ناشی از به آتش‌کشیدن مزارع نیشکر یا خاکستر هایی هستند که هر ساله در مواقع برداشت مهمان ناخوانده خانه و زندگی شان می‌شود.

مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان در گفتگو با خبرنگار آرمان ملت در این باره می گوید: آتش سوزی‌های مزارع نیشکر بیشتر در شرایطی ایجاد می‌شود که اهواز و بسیاری از شهر های صنعتی اسیر آلودگی های صنعتی خود هستند و از طرف دیگر این وارونگی دمایی شرایط را به نحوی سخت تر می‌کند که با تعطیلی ها نیز مواجه می‌شویم.

شبنم قنواتی می‌گوید که در این شرایط با وجود هشدارهای لازم برای جلوگیری از آتش زدن مزارع، اما باز هم این اتفاق بدون توجه به هشدارهای سلامتی در خصوص هوای پاک انجام می‌شود.

وی یادآور می شود: قانون هوای پاک همه دستگاه ها را ملزم می‌کند که هوای پاک را برای مردم فراهم کنند، بنابراین صنایع نیز باید تمام ملاحضات محیط زیستی را رعایت کنند، از طرفی آلودگی که بر کیفیت هوا تاثیر نهد، مانعی برای صدور مجوز محیط زیستی برای احداث یا راه اندازی یک صنعت می‌شود، از این رو صنایع، به‌ویژه صنعت نیشکر مکلف است به قانون هوای پاک عمل کند.

مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان می گوید: آلودگی ناشی از سوزاندن مزارع نیشکر به طور تقریبی در همه شهرهای حاشیه مزارع نیشکر از جمله شوشتر، آزادگان، اهواز و جنوب شرق آن و شادگان ملاحضه می‌شود؛
این آلودگی آزار دهنده بوده و بسیاری از مردم در حاشیه این مزارع همواره از وجود خاکستر نی ها اعتراض دارند.

قنواتی معتقد است که در رابطه با سوزاندن مزارع نیشکر ما تنها بعد آلودگی هوا را شاهد هستیم، درصورتیکه باید این نکته را در نظر گرفت که چون مزارع باید مدت زیادی را طی کنند تا نی ها شکر لازم را در خود ذخیره کرده و آماده برداشت شوند، بسیاری از موجودات زنده و حتی پستانداران کوچکی که لای به لای زراعت لانه می‌کنند، هنگام آتش سوزی اسیر شده و زنده زنده در حریق از بین می‌روند.

وی تصریح می کند: یکی از راهکارهای زیست محیطی در این باره، بروز کردن دستگاه هاست، چرا اکنون شرکت های دانش بنیان زیادی در کشور وجود دارد که اگر حتی نتوانیم دستگاه های برداشت سبز را خریداری کنیم اما می‌توان این دستگاه را در داخل تولید کرد.
از طرفی دیگر مدیران صنعت نیشکر می‌گویند که هنگام برداشت سبز با برگ و ضایعاتی که در کنار نی هاست مواجه می‌شوند که آزار دهنده خواهد بود‌‌؛ در صورتیکه این موضوع قابل حل است، چرا که در مراحل برداشت سبز می‌توان در کنار مزارع، سوله های تولید کمپوست نیز ایجاد کرد تا ضایعات در یک فرایند تجزیه و تخمیر، به کمپوست یا یک ماده مغذی خاک تبدیل شود.

این کارشناس محیط زیستی می گوید: از آنجایی که نیشکر صنعتی است که سود آوری آن در صنایع جانبی اوست تا نیشکر، پیشنهاد می‌شود که کشت چغندر را به تدریج جایگیزن آن کرد، چرا که ثابت شده آسیب های نیشکر در کشت چغندر وجود ندارد.

قنواتی یادآور می شود: که جانمایی کشت نیشکر در حوزستان یک اشتباه سیاسی بود، زیرا با فشارهای سیاسی و بدون توجه به توصیه اساتید دانشگاهی طرح توسعه نیشکر در خوزستان راه اندازی شد.

او بر این باور است که با وجودی که نقشه مزارع نیشکر جهان با اماکن پر باران تطبیق دارد، اما در خوزستان که منطقه پر بارانی نیست، مزارع نیشکر با فشارهای سیاسی راه اندازی شده و تبعات محیط زیستی آن دامن گیر جلگه سبز خوزستان و تمام ساکنان و زیسمتتدان آن شده، بنابراین واضح است که بدون توجه به نزولات آسمانی در آن ایام مزارع نیشکر ایجاد شد.

مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان با اشاره تاثیر منفی آلودگی صنعت نیشکر بر هوا، منابع آبی، تالاب ها، و تنوع زیستی، می گوید: از طرفی دیگر سال ها پیش نیز زهاب مزارع نیشکر در یک اقدام بسیار نا بخردانه و به توصیه ناصری مدیرعامل فعلی نیشکر، به زمین های شمال خرمشهر هدایت شد و این زهاب ها رفته رفته انباشته شد و آبگیری را شکل داد که در نهایت به تالاب ناصری معروف شده است.

قنواتی معتقد است این تالاب با سطح نمک خود موجب مرگ تدریجی کیفیت خاک شمال خرمشهر شد و در نتیجه زمین هایی که کیفیت بالایی داشته و در آن کشت های مختلف انجام می‌شد، به مرور ناباور و غیر قابل کشت شد.

وی می افزاید: صنعت نیشکر که آب، هوا و خاک ما را تهدید می‌کند در چند سال اخیر برای اینکه تصویر سیاه از خود را سفید کند، اقدام به برگزاری جشنواره های شکرستان کرده است.
در این شکرستان از هنرمندان و شاعران دعوت می‌کنند که در مدح شکر و شیرینی شعر بگویند؛ اما این خود یک فریب آشکار عمومی است.

همچنین معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفتگو با خبرنگار آرمان ملت می گوید: نیشکر یک صنعت قدیمی در خوزستان است که از گذشته نیز معضلات زیست محیطی فراوانی ایجاد کرده؛ از طرفی این صنعت تلاش هایی داشته که موجب روند کاهشی آلودگی های نیشکر شده به طور مثال در موضوع آفت کش ها مصرف سموم اقدامات خوبی در صنایع نیشکر تا به امروز انجام شده است؛ اما همچنان کافی نیست و نیازمند تکمیل می باشد.

فرهاد قلی‌نژاد با اشاره به اینکه تمام کارخانجات شکر نیشکر خوزستان دارای تصفیه خانه فاضلاب هستند؛ می افزاید:
درحوزه زهاب های کشاورزی نیز پایش هایی در حال انجام است و مقرر شده موضوع بازچرخانی نیز طبق برنامه هفتم پیگیری شود.اما در حوزه هوا مسئله مهم تر و جدی تر است، زیرا سال‌هاست که برداشت نیشکر در خوزستان با روش سوزاندن و سیاه انجام می‌شود و همه ما بعنوان خوزستانی هنوز نیز شاهد خاکسترهایی هستیم
که حتی در خانه های شهرهای شمالی استان مشاهده می‌شود.

وی می گوید: برداشت سیاه روش اصلی برداشت نیشکر در خوزستان بوده اما سال های اخیر بحث آلودگی هوا موجب شده تا روش برداشت سبز را جایگزین برداشت سیاه کنیم. در این روش با دستگاه هایی به نام هاروستر بجای سوزاندن، نی را‌ با داستگاه برداشت کنند.
از طرفی برداشت سبز نیازمند مقدمات و اقداماتی است که این مقدمات از سوی جهاد کشاورزی و شرکت توسعه نیشکر در حال انجام است.

این مسوول با اشاره به اینکه در دو دهه اخیر مشکلات زیادی موجب آلودگی هوای استان شده، می افزاید:
یکی از کانون های ایجاد آلودگی هوا در استان هرگونه سوزاندن مزاع از جمله گندم، برنج و به‌ویژه نیشکر بوده که در سطح اراضی بسیار گسترده ای روش برداشت سیاه انجام می‌شود.

قلی‌نژاد با بیان اینکه در سال های اخیر حدود ۴۵ درصد مزارع استان بر داشت سبز داشته، معتقد است: همان ۴۵ درصد در بیشتر مواقع مبادرت به آتش سوزی می‌کنند، زیرا پوشالی که از این مزارع به جا می‌ماند یکی از معضلات برداشت سبز محسوب می‌شود؛ اما اگر صنایع جانبی نیشکر نظیر چوب و تولید کاغذ در استان خوزستان تکمیل شود یا به خوراک دام تبدیل شود در آن صورت هیچگونه پوشالی در زمین باقی نخواهد ماند.

وی با اشاره ایجاد آلودگی بیش از ۵۰ درصد دیگر مزارع می گوید: چنانچه جهت باد غالب به سمت روستاها و شهرها باشد موجب آلودگی هوای شهرها می‌شود.

معاون محیط زیست انسانی حفاظت محیط زیست خوزستان بر این باور است که طبق مصوبه کارگروه ملی هوای پاک کشور، شرکت نیشکر موظف به ارائه یک برنامه برداشت سبزی شده، همچنین در آخرین برنامه ای که ما دریافت کرده‌ایم پیش بینی شده که تا سال ۴۰۶ تقریبا حدود ۶۵ تا ۷۵ درصد مزارع برداشت سبز صورت گیرد که در این باره نیز سه دستگاه برداشت سبز خریداری و وارد کشور شده است.

قلی‌نژاد با اشاره به تاثیر آلودگی شرکت نیشکر دهخدا در اهواز و سایر مزارع در سطح استان و به ویژه تاثیر شرکت کارون در شمال استان می گوید: شرکت کارون نیز دستگاه هایی خریداری کرده که در راه ورود به کشور هستند.

وی یادآور می شود: باید به
صنایع جانبی نیشکر نیز توجه کرد، از این ما نیز در حال ایجاد فشارهایی هستیم تا این کارخانجات سریع تر وارد مدار شوند.

غلامرضا گودرزی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز درباره نقش توسعه نیشکر در تولید الایندگی به آرمانِ ملت می گوید: در مورد آلایندگی صنایعی مانند نیشکر باید به منابع آب، خاک و دیگر منابع پایه نیز توجه شود. علاوه بر این، شکر یک محصول کاملا استراتژیک محسوب نمی‌شود که برای آن، همه این منابع آلوده شوند.

گودرزی با اشاره به تاثیر دود آتش زدن مزارع نیشکر در آلودگی هوای اهواز می گوید: موقعیت جغرافیایی به گونه‌ای است که وقتی یک مزرعه نیشکر در غرب اهواز آتش زده می‌شود، دود و ذرات آن به سمت شهر می‌آیند. این در حالی است که بهترین زمین‌های کشاورزی خوزستان هم به کشت نیشکر اختصاص داده شده است.

مهدی قمشی استاد محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز و معاون ستاد پزشکیان درباره منابع آلایندگی معتقد است: در برداشت نی از مزارع نیشکر، بقایا موجود در مزارع سوزانده می‌شوند که CO2 تولید می‌کند. در کنار این، آلودگی‌های شهری را نیز باید اضافه کرد.
قمشی در ادامه با اشاره به آتش زدن مزارع نیشکر و آلودگی ناشی از آن گفت: در جاهایی که برداشت سبز هم انجام می‌شود، بقایای همین برداشت سبز را هم آتش می‌زنند که اثر منفی دود این بقایا به دلیل ترکیبات تولیدی آن، بیشتر از آتش زدن معمولی مزارع است.

مدیرعامل توسعه نیشکر: صدرصد برداشت ما سبز است!!

مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در گفت‌وگو با آرمان ملت ادعاهای عجیب و غریبی مطرح کرده که با واقعیت‌های میدانی ۱۸۰ درجه تفاوت دارد.

عبدالعلی ناصری دراین باره گفته که برداشت نیشکر در سال جاری از ۸ آبان‌ماه آغاز شده و تاکنون به‌صورت صددرصد سبز انجام شده است! یعنی هیچ‌گونه برداشت سوخته‌ای صورت نگرفته و سهم این صنعت در آلودگی هوا صفر است.
اما تصاویر ماهواره‌ای،فیلم‌های مردمی و گزارش‌های متعدد رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست در دو هفته اخیر چیز دیگری می‌گویند

ده‌ها نقطه آتش‌سوزی گسترده در مزارع هفتگانه نیشکر (مخصوصاً در کشت‌وصنعت‌های دعبل‌خزاعی، میرزا کوچک‌خان، دهخدا و سلمان فارسی) و ستون‌های عظیم دود سیاه که تا شعاع ده‌ها کیلومتر دیده می‌شود.

مردم شوش،کرخه، اهواز، حمیدیه و حتی آبادان و خرمشهر این روزها خاکستر نی‌های سوخته را روی ماشین‌ها، پشت‌بام‌ها و حتی داخل خانه‌هایشان می‌بینند. آیا این خاکسترها از آسمان نازل شده‌اند یا حاصل «برداشت صددرصد سبز» توسعه نیشکر است؟

ادعای دوم ایشان هم جالب‌تر است: «در نیمه نخست سال جاری که اهواز فقط یک روز هوای پاک داشت،هیچ برداشتی نداشتیم، پس آلودگی ربطی به نیشکر ندارد.».
این ادعا هم قابل بررسی و تامل است. همه می‌دانند که بخش قابل توجهی از آلودگی هوای خوزستان در بهار و تابستان ناشی از گردوغبار تالاب هورالعظیم است که بخش مهمی از آن به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب توسط همین شرکت نیشکر خشک شده است.
خشکسالی اثرات سو غیرمستقیم توسعه نیشکر
وقتی آب هور را برای آبیاری ۸۵ هزار هکتار مزارع نیشکر می‌کشید، طبیعتاً گردوغبار بلند می‌شود. حالا هم که فصل برداشت سوخته رسیده، دود را به گردوغبار اضافه کرده‌اید!

ناصری از«خرید ۳ هاروستر مدرن و ساخت ۶ دستگاه دیگر با مهندسی معکوس» برای برداشت سبز سخن گفته و ادعا کرده هدف‌گذاری برای ۷۰ درصد برداشت سبز است. اگر واقعاً ۹ دستگاه هاروستر دارید، چرا در ۸۵ هزار هکتار زمین هنوز بیش از ۷۰-۸۰ درصد مزارع را آتش می‌زنید؟
یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد حتی اگر این ۹ دستگاه شبانه‌روز کار کنند، حداکثر توان برداشت سبز روزانه‌شان کمتر از ۱۰۰۰ هکتار است؛ در حالی که روزانه هزاران هکتار آتش زده می‌شود!

ناصری مدیرعامل همچنین از«کاشت بیش از ۴ میلیون اصله درخت» و «حذف کامل سموم شیمیایی» و «۷ تصفیه‌خانه مدرن» گفته‌اند.
عجیب است که همین شرکت در سال‌های گذشته بارها به‌دلیل تخلیه پساب‌های آلوده به تالاب هورالعظیم و رودخانه‌های کارون و دز جریمه شده و حتی در دولت قبل با حکم قضایی مواجه شده بود.
حالا یک‌شبه ره صدساله رفته و بهشت زیست‌محیطی شده؟! حقیقت این است که صنعت نیشکر در خوزستان طی دهه‌های گذشته با دو روش غلط اداره شده است:
۱.برداشت سیاه و سوزاندن گسترده بقایا که هر سال جان و سلامت میلیون‌ها نفر را به خطر می‌اندازد.
۲.مصرف بی‌رویه آب که هم تالاب‌ها را خشک کرده و هم سفره‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها را نابود کرده است. تا وقتی برداشت سیاه ادامه دارد،تا وقتی آب مردم و کشاورزان بومی را برای نیشکر می‌برید،
تا وقتی نیشکر به‌جای عذرخواهی از مردم، در رسانه‌های خاص ادعای «برداشت صددرصد سبز» می‌کند، خوزستان همچنان خواهد سوخت.